نظریه مکتب شعر دینی در ایران

مفاهیم شعر شیعی                                                                                             

استاد سیدعلی اصغر موسوی_شاعر، نویسنده، پژوهشگر ادبیات دینی)

شعر از آغاز حیات بشری، با انسان همراه بوده است؛ همراه با تمام لحظات آسمانی و زمینی اش!

شعر همواره نماد تمدن های عظیم بشری بوده و هست و هر قومی از هر دین و آیینی به موهبت آن افتخار کرده است: اما کمتر از حقیقت شعر – حقیقت الهی آن – سخن به میان آمده است!

جز در کلام گرانبار پیامبر اعظم(ص) که فرمود: «اِنَّ من الشعر لحکمة، همانا بعضی از اشعار حکمت است!

و فراتر از آن ، در باره بیان و سروده شاعر، که فرمود: وَ اِنَّ من البیان لِسحراً و برخی از سخنان نیز بسان سِحر تاثیر گذار»!

حضرت (ص) در باره حکمتی سخن گفته اند که در برخی از اشعار  دینی به چشم می خورد ؛ نه اشعار سکولار و نه اشعاری که اصل و اساسش وارداتی است.از حکمتی الهی سخن گفته اند ؛ نه آن حکمتی که به افلاطون و ارسطو، نسبت می دهند!

 بلکه حکمتی که بالاترین نقطه معرفت انسان است؛ معرفتی که خدا و فرستادگان راستین را می شناساند و انسان را از مبدأ تا معاد، از ازل تا ابد، به شناخت هستی رهنمون می شود.

اگر چه، وقتی از حکمت و عرفان سخن به میان می آید؛ به سراغ تقابل " عقل و عشق" می رویم اما در حکمت و عرفان "شیعی " هر دو از یک آبشخور  و یک منبع نور ، جرعه بر می گیرند.دیالکتیک عرفان شیعی با حکمت الهی – حکمت متعالی – تعارضی وافر ندارد ؛ بلکه هردو به یک شاهراه می رسند و "معرفت الله" است.

اما در فلسفه شرق و غرب و عرفان های "طبیعت گرا" کی چنین "همگرایی" وجود دارد؟!

دست های پنهان مدام شعر را به "ارسطو" پیوند زده اند؛تا در ذهن دانش پژوهان جهان سوم این باور رشد داده شود که اساس شعر از یونان برخاسته است. در صورتی که آن ها برای صحنه های تئاتر و نمایشنامه های خود کلمات موزون را می سروده اند، همان گونه که اعراب جاهلی برای خشونت های جنسی و افتخارات کذایی خویش شعر می سرودند.

به قول خواجه بزرگوار:

 سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد

وانچه خود داشت، ز بیگانه تمنا می کرد

با توجه به تمدن چندین هزار ساله ایران ، باز جای این نکته  و سوال خالی است، که آیا ایرانیان با داشتن نیایش های توحیدی و علوم نجوم و طب و ریاضیات و حتی معماری در خور توجه؛ چگونه فاقد علوم فلسفی و حکمی بوده اند؟!

البته در باره علل پیدایش شعر و سرود و ترانه؛حتی پدر عروض فارسی، خواجه نصیر الدین توسی(ره) دلیل پرداختن انسان به شعر را از "محاکات" می داند؛ یعنی شعر از توجه انسان به موسیقی و آواز پرندگان پدید آمده است – البته موسیقیایی بودن آوازهای بومی اقوام مختلف شاید به تقلید از پرندگان و نوعی "محاکه" باشد – اما چگونه می توان شعر اسلامی – عرفانی یا فلسفی – را در قالب آن دو "پندار" قرار داد. به خصوص شعر ولایی را که حاصل زحمات هزاران پیامبر و نبی و وصی می باشد و برترین رسانه در حوزه دین اسلام و تشیع بوده و هست!

شعر" حسان بن ثابت" در تشریح واقعه غدیر از همان مقوله شعر الهی – دینی - می باشد که به وصف یک واقعه آسمانی – زمینی می پردازد، که موضوع رسالت و ولایت را در بر می گیرد. اشعار توحیدی حضرت ابوطالب بن عبدالمطلب(ع) در حمایت از آیین حضرت پیامبر(ص) و گروه شاعران حماسه سرا که در غزوات حضرت رسول(ص) و جنگ های جمل و صفین امام علی بن ابی طالب(ع) نیز از مقوله شعر دینی می باشند. اشعار حضرت سکینه بنت الحسین(ع) در تشریح وقایع مستند کربلا اشعار فرزدق در نعت امامت امام چهارم زین العابدین(ع) و آثار سید حمیری، کمیت اسدی، دعبل خزایی در پشتیبانی از "نص" ولایت و امامت نیز در مرتبه شعر دینی و حکمت اسلامی به شمار می آیند.

در آثار شاعران فارسی زبان – ایرانی و غیر ایرانی – که در انواع شعر دینی مشهور بوده و هستند؛ نیز همان رسالت شاعران اسلامی عرب زبان دیده می شود که سرچشمه از "نصوص" ولایی گرفته است در آثار شاعران نامیرایی همچون:

حکیم ابولقاسم فردوسی،حکیم کسایی مروزی،بندار رازی، اسدی توسی، ناصر خسرو قبادیانی (مبلغ مذهب شیعه اسماعیلی)، سنایی غزنوی و یا دیگر شاعرانی که ناشناخته ترند، همچون: ادیب صابر ترمذی – قوامی رازی، سوزنی سمرقندی و دیگر شعرای قرون سوم و چهارم و پنجم نیز ، متأثر از علاقه‌مندی به خاندان عصمت و طهارت بودند.

 اگر از بزرگانی همچون مولوی، سعدی، حافظ و جامی که بگذریم، به دورانی می رسیم که نقطه عطف در تاریخ ایران است و استقرار جاودانی مذهب تشیع در ایران و ظهور شاعرانی همچون: محتشم کاشانی، در عرصه مراثی اهل بیت(ع) بخصوص توصیف شهادت کاروان سالار شهیدان کربلا و سید شهیدان عاشورا، امام حسین(ع) در ترکیب بندی فراموش ناشدنی؛ که تا به امروز نماد و شعار ادبیات عاشورایی ست 

برای خواندن مطالب بیشتر به  "ادامه مطلب" کلیک کنید: